×
Klik in dit venster
op: http://beeldmeditaties.nl
om naar die site over te stappen.
Sluit het venster om te blijven.
Info afb. |
Veertien Noodhelpers, Vierzehnheiligen, Duitsland; 1445
Feest 8 augustus
Benaming voor een groep heiligen op wier voorspraak vanaf de middeleeuwen de christenen bij alle mogelijke soorten onheil een beroep deden.
De Veertien Noodhelpers zijn:
Heilige | Feest Mnd.Dag | Aangeroepen bij voor of tegen... |
Achatius-Ararat | 06.22 | Doodsangst; hoofdpijn, in allerlei noden; bij strijd en gerechtigheid; vervolging en brand. |
Aegidius-St-Gilles | 09.01 | Pest; goede biecht van met name verborgen zonden; vee en herders; zogende moeders; toevallen (epilepsie), krankzinnigheid, onvruchtbaarheid, bezetenheid. |
Barbara-Nicomedië | 12.04 | Koorts; plotselinge dood; bergbewoners; bouwlieden en architecten, dakdekkers, metselaars; soldaten, artilleristen; hoop in duistere tijden; troosteres van gevangenen; weerlicht, brand, explosies; altaarsacrament. |
Blasius-Sebaste | 02.03 | Hals- en keelziekten; artsen; wolwevers en –handelaars; kaarsenmakers; kleermakers; leerlooiers; blaasmuzikanten; vee, allerhande dieren. |
Catharina-Grote-Alexandrië | 11.25 | Tong- en mondpijn; plotselinge dood. Filosofen en theologen, studenten; rechtsgeleerden, advocaten en notarissen; wetenschappers, politici; boekdrukkers; kappers, voerlui, molenaars, pottenbakkers, wagenmakers, schoenmakers, spinners; gasthuizen en hospitalen. |
Christoforus-Lycië | 07.25 | Pest; onvoorziene dood; dagloners; reizigers, schippers; hagel en noodweer; redder uit watersnood. |
Cyriacus-Rome | 08.08 | Aanvechtingen, bekoringen en verleidingen door boze geesten, vooral in stervensuur; oogkwalen; geknechten en onderdrukten; aangeroepen bij dwangarbeid; wijnbouw |
Dionysius-Parijs | 10.09 | Hoofdpijn, hondsdolheid. Gewetensangsten en geloofstwijfel; aangeroepen als je ergens ‘je hoofd bij moet houden’ (wordt afgebeeld met hoofd in handen) |
Erasmus-Formio | 06.02 | Ingewandstoornissen en pijn in onderlijf; zeelieden en mensen die per boot reizen; schoenmakers en mensen die aan een draaibank werken; kramp. Huisdieren. |
Eustachius-Rome | 09.20 | Alle vormen van nood en in het bijzonder vuur (incl. het eeuwige…!).Jagers, jachtverenigingen en bosbouwers; tegen schade aan de natuur; bij geloofstwijfel; huwelijksproblemen. |
Georgius-Lydda (Sint Joris) | 04.23 | Ridders, soldaten en boeren, zadelmakers en smeden; padvinders en verkenners; huidziekten. Paarden |
Margaretha-Antiochië | 07.20 | Zwangere en barende vrouwen; boerinnen en vrouwen van het platteland; voorspreekster van armen. |
Pantaleon-Nicomedië | 07.27 | Artsen en vroedvrouwen; tering, kanker en hoofdpijnen. Huisdieren. |
Vitus-Sicilië | 06.15 | Toevallen, epilepsie, vitusdans, slangenbeten; bedplassen. Lammen en blinden; koperslagers, waarden en bierbrouwers. Allerhande ziekten bij mens en vee. |
Herhaaldelijk voegde men de heilige Maagd Maria aan het veertiental toe, zodat het getal op vijftien kwam.
Ontstaan van de devotie
Volgens historici gaat hun verering terug op het jaar 1346, toen in Europa de pest uitbrak. Elk van de Noodhelpers is daarmee wel in verband te brengen:
Christoffel en Aegidius golden van oudsher al als beschermheiligen tegen de pest;
Dionysius tegen hoofdpijnen;
Blasius tegen aandoeningen in keel in hals;
Catharina tegen tong- en mondpijn;
Erasmus tegen ingewandstoornissen en pijn in het onderlijf;
Barbara tegen koorts;
Vitus tegen toevallen;
Pantaleon (of Panteleimon) was zelf arts en dientengevolge beschermheilige van de artsenij.
Cyriacus tegen aanvechtingen en bekoringen, vooral in het stervensuur;
Achatius tegen doodsangst.
Bovendien werden Barbara, Catharina en Christoffel vanouds aangeroepen tegen een plotselinge of onvoorziene dood.
Aegidius was beschermheilige van een goede, geldige biecht.
Eustachius werd aangeroepen in allerhande noodsituaties. Omdat hij tijdens zijn leven wreed van zijn vrouw en kinderen werd gescheiden werd hij ook aangeroepen tegen wrede scheiding van dierbaren door de dood, met name als gevolg van de pest…
Ook huisdieren vielen ten prooi aan de pest en kenden hun beschermheiligen:
Met name Erasmus, Joris, Pantaleon en Vitus.
Sommige geleerden menen dat de verering zelfs teruggaat tot in de 9e eeuw. Dan zouden de Veertien tegenhangers zijn van de veertien getuigen van Jezus’ opstanding uit de dood: de Twaalf Apostelen en de Drie Maria’s.
Vierzehnheiligen
Het ontstaan van de devotie in de Zuid-Duitse bedevaartsoord Vierzehnheiligen gaat terug op een verschijningsverhaal uit 1445:
‘Op vrijdag na Heilig-Kruisdag [14 september] in de herfst van het jaar 1445 dreef Herman, de zoon van schaapherder Leicht in Frankenthal de kloosterschapen naar huis. In de buurt van de stal gekomen hoorde hij een kind vreselijk huilen. Toen hij omkeek, zag hij inderdaad een klein kind in het veld op de grond zitten. Hij ging er naartoe; onmiddellijk begon het naar hem te lachen. Hij wilde het kind optillen, maar het verdween. Hij ging terug naar zijn schapen, en keek nog één keer om. Daar zat het kind weer, op dezelfde plek als daarnet, maar nu tussen twee brandende kaarsen in. De jongen werd bang, riep zijn hond bij zich en maakte een kruisteken. Opnieuw ging hij naar het kindje toe; het begin weer naar hem te lachen. Het was zo licht en doorzichtig dat het wel van kristal leek. Toen hij heel dichtbij gekomen was, verdween het weer.
Thuis sprak hij erover met zijn vader en moeder. Die raadden hem aan er met niemand over te praten. Het was vast gezichtsbedrog geweest, zeiden ze. Maar de volgende dag vertelde hij zijn verhaal aan een priester. Die zei hem: “Als het zich nog eens laat zien, moet je een bezwering uitspreken in de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.” Maar het kind liet zich niet meer zien, tot op de vooravond van Petrus en Paulus [28 juni] van 1446.Herman hoedde rond vespertijd de schapen, toen hij het kind op dezelfde plek zag zitten als de vorige keer. Het was schitterend als de zon; er stonden nog veertien andere kinderen omheen. Ze droegen allemaal een rood-wit gewaad. Het eerste kind droeg bovendien een rood kruis op zijn hart. Nu vroeg hij het kind wie hij was en wat het van hem wilde. Daarop antwoordde het kind:
“Wij zijn de Veertien Noodhelpers en willen graag een kapel waar wij in vrede kunnen verblijven. Als jij ons van dienst bent, dan zullen wij jou van dienst zijn.”
Na deze woorden steeg het kind met de anderen op naar de hemel en verdween. De zaterdag daarop zag Herman twee brandende kaarsen staan op de plek waar het kind gezeten had. Op dat moment zag hij een vrouw voorbijkomen. Hij riep naar haar om te komen kijken, maar op hetzelfde ogenblik verdwenen de kaarsen. Toen de herdersjongen met dit verhaal in Langheim kwam, wilde niemand hem geloven. Ze dachten dat hij het zich verbeeld moest hebben.
Achttien dagen na deze gebeurtenissen was een dienstmeisje bezig op de binnenplaats van het klooster, toen ze plotseling een toeval kreeg. Zo bleef ze wel meer dan een uur liggen, zonder een vin te verroeren. Men probeerde haar mond open te maken; ondertussen beval men haar aan bij allerlei heiligen. Maar het hielp allemaal niets. Tenslotte stelde men voor haar naar Frankenthal te brengen, op de plek waar de Veertien Noodhelpers aan de herdersjongen waren verschenen. Daar kreeg het meisje onmiddellijk haar gezondheid terug. Ter herinnering richtte men een kruisbeeld op, precies op de plek waar het kind gezeten had. Tegenwoordig bevindt zich op die plek het hoogaltaar van de kerk van de Veertien Noodhelpers.’
Tegenwoordig staat op die plek het magnifieke barokke heiligdom, halverwege de achttiende eeuw gebouwd door Baltahasar Neumann.
Locale varianten
In allerhande plaatselijke tradities vindt men soms andere beschermheiligen dan de genoemde Veertien. Zij kunnen in meer of mindere mate vervangen worden door:
Heilige | Feest Mnd.Dag |
Antonius-Grote | 01.17 |
Augustinus-Hippo | 08.28 |
Corbinianus-Freising | 09.08 |
Dorothea-Caesarea | 02.06 |
Crispinus-Soissons | 10.25 |
Florian-Lorch | 05.04 |
Geertruida-Nijvel | 03.17 |
Franciscus-Assisi | 10.04 |
Hieronymus-Bethlehem | 09.30 |
Hilarius-Poitiers | 01.13 |
Hubertus-Luik | 11.03 |
Jozef-Voedstervader | 03.19 |
Kilian-Würzburg | 07.08 |
Leonardus-Noblac | 11.06 |
Magnus-Füssen | 09.06 |
Nicolaas-Myra | 12.06 |
Notburga-Eben | 09.14 |
Oswald-Northumbrië | 08.05 |
Pancratius-Rome | 05.12 |
Quirinus-Neuss | 04.30 |
Rochus-Montpellier | 08.16 |
Sebaldus-Neurenberg | 08.19 |
Wendelin-Trier | 10.20 |
Wolfgang-Regensburg | 10.31 |
In het bisdom Regensburg zijn er vele parochiekerken waar de Veertien Noodhelpers worden vereerd. In Nederland heeft de Nicolaaskerk te Nieuwegein een zijaltaar met een middeleeuws retabel dat aan de Noodhelpers is gewijd.
Waarom hun feest op 8 augustus is geplaatst, wordt niet duidelijk. Het is de feestdag van Cyriacus. Detzel geeft overigens 8 juli.
© A. van den Akker s.j. / A.W. Gerritsen