×
Klik in dit venster
op: http://beeldmeditaties.nl
om naar die site over te stappen.
Sluit het venster om te blijven.
Info afb. |
Wilgefortis (ook Combre, Débarras, Eucombre, Gehulf, Hilfe, Hulpe, Hülpe, Komkommer, Kumerana, Kümmernis, Liberata, Livrade, Ohnkummer, Ontkomene, Ontkommer, Uncumber of Weiberleonhard) van Portugal(?); martelares; † eerste eeuwen christendom(130?).
Feest 20 juli.
Het verhaal van deze vrouw berust puur op legende. Zij zou een Portugese prinses geweest zijn uit de eerste eeuwen van het christendom; volgens sommigen zou het gaan om het jaar 130 of 138.
Zij was zonder dat iemand het wist, dus ook haar heidense vader de koning niet, christin geworden. In haar gebed hhad zij beloofd dat zij eerbied voor Christus verder als maagd door het leven wilde gaan. De moeilijkheden begonnen, toen de koning van Sicilië bij zijn collega van Portugal om de hand van zijn dochter kwam vragen. Tot diens verbazing en woede wild zijn dochter niets van zo'n huwelijk weten. Hij liet haar geselen en in een donkere kerker opsluiten. Dat zou haar wel tot nadenken stemmen.
Alleengelaten bad Wilgefortis in het donker tot Christus; zij herinnerde Hem aan haar gelofte en vroeg Hem of haar iets kon overkomen, waardoor zij voortaan onaantrekkelijk zou worden voor welke man dan ook, en voor de koning van Sicilië in het bijzonder. "Op datzelfde moment - aldus een oud Vlaams handschrift - wies er een grote zwarte baard aan haar gezicht. Daarmee werd zij zo lelijk, dat zij alle mannen tegenstond, inzonderheid de koning van Sicilië, die haar nu voor geen prijs nog wilde hebben."
In blinde woede bezorgde haar vader haar de straf die ook haar Christus zelf destijds had ondergaan: de kruisiging, zij het dat hij hierbij geen spijkers, maar kooorden gebruikte. Zo stierf zij met een gebed voor alle lijdende mensen op de lippen.
Het schijnt dat dit opmerkelijke verhaal ontstaan is n.a.v. een oosterse afbeelding van de gekruisigde Christus, welke zich in de Italiaanse stad Lucca bevond en 'Heilig Aangezicht' heette: Volto Santo. Op die afbeelding was niet Christus te zien, niet gekleed in een lendendoek, maar met een lange rok, die tot over de knieën viel. Pelgrims uit het noorden (vooral de Nederlanden) zouden die afbeelding hebben aangezien voor een gekruisigde vrouw met baard. Aldus zou uit dit alles bovenstaande legende gegroeid zijn. (Het thema van een maagd die bidt onaantrekkelijk te worden voor mannen, kenden zij wellicht uit het leven van de heilige Isberga uit de West-Vlaamse plaats Isbergues, een legendarische zus van Karel de Grote († ca 800; feest 21 mei). Zij vraagt God om koortsuitslag en zweren, waarop alle dingers naar haar hand binnen de kortste keren verdwenen zijn!)
In de Zuidelijke Nederlanden was Wilgefortis dan ook bijzonder populair. Van daaruit verspreidde haar devotie zichh over heel West-Europa.
Een belangrijk pelgrimsoord was Steenbergen, thans gelegen in het westen van de Nederlandse provincie Noord-Brabant. Er zijn zelfs pelgrimsinsignes teruggevonden, tinnen souvenirs die door het pelgrimsoord werden verkocht en die men op de kleding of in het gebedenboek kon naaien.
Zij is populiar geworden onder de naam Ontkommer, in sommige middel-nederlandse handschriften zelfs verbasterd tot Komkommer! Zij gold als troosteres van bedroefden. Ze werd vooral aangeroepen door vrouwen die in hun huwelijksleven met verdriet te kampen hadden, met kommer en kwel. Soms ook werd ze aangeroepen onder de naam Sint Hulpe. Ook werd haarnaam verbasterd tot Ontkomene (= 'bevrijde', 'verloste'). Vandaar dat zij in andere taalgebieden Liberata of Livrade heet. In het Duitse taalgebeid is zij bekend onder de naam Kümmernis, Kumerana, Ohnkummer, Hilfe, Hülpe of Gehulf. In het Engels taalgebied zien we hoe bv. Thomas More († 1535; feest 22 juni) vertelt, dat huisvrouwen die te lijden hebben onder hun man, zich wenden tot 'Saynt Uncumber'. In het Franse taalgebeid heet zij Combre, Eucombre of 'Sainte Débarras', van wie wordt gezegd dat zij van huisvrouwen weduwen maakt...! Dan is er dus sprake van een wel bijzonder drastischhe hulp bij huwelijksmoeilijkheden.
Zij wordt afgebeeld als gekruisigde vrouw in lang gewaad met een baard; vaak met gekroond hoofd.
Op vele afbeeldingen is aan haar voeten een vioolspeler te zien met een gouden of zilveren schoen afkomstig van de gekruisigde. Ook dit gaat terug op een legende. Er bestaan twee varianten van.
Legende van de schoen 1
De eerste variant vertelt hoe de vioolspeler beschuldigd werd voor het hooggerechtshof. Door hem haar schoen toe te schuiven bewijstde heilige Ontcommer zijn onschuld.
Legende van de schoen 2
De tweede variant vertelt, hoe de violist de stervende Wilgefortis met zijn vioolspel probeerde op te beuren. Uit dankbaarheid zou zij hem haar schoen gegeven hebben.
In sommige versies wordt hier nog aan toegevoegd dat de violist nu van diefstal werd beschuldigd. Hij ging terug en speelde nogmaals op zijn viool voor haar. Zij ontwaakte uit haar dood en gaf hem ook haar tweede schoen...
© A. van den Akker s.j. / A.W. Gerritsen